Kuva-i Milliye: İşgallere karşı ilk anda düzenli ordular kurma imkânı olmadığından, çeşitli bölgelerde; düşmana direnmek, düşmanı oyalamak amacıyla kurulan bölgesel nitelikli silahlı halk kuvvetlerine Kuva-i Milliye (Milli Kuvvetler) denir. Bu direniş gittikçe güçlenerek “Kuva-i Milliye Ruhu”nu oluşturdu.

İlk direnişi Hatay’da Fransız ve Ermenilere karşı başlatan milli kuvvetlerin, düzenli olarak ilk mücadelesi, İzmir’in işgalinden sonra Batı Anadolu ve Trakya’da Yunanlılarla oldu.

Oluşma Nedenleri

• Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılması
• Mondros Ateşkesi’ne göre ordularının terhis edilmesi
• Anadolu’nun yer yer işgal edilmesi
• Osmanlı Hükümetinin işgallere karşı duyarsız kalması ve halkın güvenliğini sağlayamaması
• Düzenli ordu kuruluncaya kadar zaman kazanılmak istenmesi

Olumlu Çalışmaları (Yararları)

• Düşman ordusunun ilerleyişini yavaşlattılar
• Düzenli ordunun kurulmasına kadar askeri boşluğu doldurdular
• TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaların bastırılmasında önemli katkıları oldu
• En önemli yararı; ulusal bilincin uyandırılmasını sağlamak olmuştur

Olumsuz Çalışmaları

• İhtiyaçlarını karşılamak amacıyla halka karşı zor kullanmışlardır
• Askeri disiplinden yoksundurlar
• Dağınık birlikler halinde örgütlenmişlerdir
• Merkezi otoriteye (TBMM’ye) karşı çıkarak daha sonra ayaklanmışlardır (Örn. Çerkez Ethem)

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışından Önceki Durum

1. Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılmıştır. Osmanlı ordusu dağılmıştır.
2. Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı (M. Kemal, I. Dünya Savaşı bittiğinde Yıldırım Orduları Grup Komutanı idi. Mondros Ateşkesi imzalandıktan sonra İstanbul’a geldi).
3. Ülkeyi savaşa sokanlar (İttihat ve Terakki Cemiyeti) yurttan kaçmış.
4. Osmanlı Hükümeti (Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit) sorunlara kayıtsız kalmış.
5. İtilaf Devletleri ülkenin önemli bölgelerini işgal etmiş.
6. Türkler yerel direniş örgütleri kurmuşlar.

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı (19 Mayıs 1919)

Gönderilme Nedenleri

1. Samsun ve yöresindeki Pontus Rumları ile Türkler arasında çıkan ayaklanmaları önlemek için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirildi.
2. M. Kemal’i İstanbul’dan uzaklaştırmak istiyordu. Nedeni: Hükümet işlerine karışması; Çanakkale kahramanı olarak halk arasında sevilmesi; ittihatçı olması.

Gitme Nedenleri

1. Milli mücadeleyi başlatmak ve milli egemenliğe dayalı bir devlet kurmak istemesi
2. Samsun ve yöresindeki Türk direnişini daha örgütlü duruma getirmek istemesi
3. İstanbul’da kalarak vatanın kurtuluşuna katılmasının olanaksız olması
4. İstanbul Hükümetinin vatanın kurtuluşu için hiçbir eyleme girişmemesi

NOT: M. Kemal, İngilizlerin isteklerini yerine getirmek ve Mütareke şartlarını uygulamak amacıyla Doğu Anadolu’da sivil ve askeri kurumlara emir verme yetkisiyle Samsun’a gitti.

NOT: 19 Mayıs 1919 tarihi Kurtuluş Savaşı’nın başlangıç tarihi olarak kabul edilir.

Samsun’da Yayınladığı Genelgeye Göre

1. Samsun bölgesi Rumları, siyasi emellerinden vazgeçerse güvenlik kendiliğinden düzelir.
2. Türklüğün, yabancı manda ve denetimine tahammülü yoktur.
3. Yunanlıların, İzmir’de hakları yoktur. İşgal geçicidir.
4. Ulus, ulusal egemenlik temelini ve Türk Ulusçuluğunu kabul etmiştir. Bunu gerçekleştirmeye çalışacaktır.

Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)  

Samsun, İngilizlerin kontrolü altındaydı. Rum çeteler etkinlik halindeydi. M. Kemal, Samsun’da rahat çalışamayacağını anlamıştı. Bu nedenle M. Kemal, Anadolu’nun daha içlerine doğru açılmayı uygun bulup, Havza’ya geçti. Havza’da İzmir’in işgalini Anadolu’ya duyurmak ve milli bilincin uyanmasını sağlamak amacıyla bir genelge yayımladı.

Genelgede;  

• İşgallere karşı protesto mitingleri yapılacak.
• İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetine işgalleri kınayan telgraflar çekilecek.
• Mitingler sırasında azınlıklara kötü davranılmayacak.
• Milli cemiyetlerin etkinliği sağlanacaktı.

Önemi;

• Milli direniş bilinci ilk defa uyandırıldı. Ulusal bilinç ilk kez ulusal direnişe döndü.
• İç ve dış düşmana karşı birlikte hareket etme yönünde halk uyandırıldı.
• M. Kemal İstanbul’a geri çağrıldı. Ancak emri dinlemeyerek Amasya’ya hareket etti.

NOT: Havza Genelgesi’yle Kurtuluş Savaşı şahsi olmaktan çıkıp, ulusal bir kimlik kazanmıştır.

Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Genelge Koşulları:

1. Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir (GEREKÇE).
2. İstanbul’daki hükümet üzerine düşen görev ve sorumlulukları yerine getirememektedir
3. Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır (YÖNTEM).
4. Her türlü etki ve denetimden kurtulmuş ulusal bir kurulun varlığı gereklidir (Temsil Heyeti).
5. Anadolu’nun her yönden en güvenilir yeri olan Sivas’ta milli bir kongre toplanacaktır.
6. Bu kongreye katılmak üzere her bölgeden halkın güvenini kazanmış üç delegenin hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
7. Katılacak delegeler; Müdafaa-i Hukuk, Redd-i İlhak Cemiyetleri ve Belediyeler tarafından seçilecektir.
8. Herhangi bir kötü duruma karşı bu durum milli bir sır halinde tutulmalı, delegeler gerekirse kimliklerini gizleyerek seyahat etmelidirler.
9. Askeri birlikler ve milli güçler hiçbir şekilde dağıtılmayacaktır (Mondros’a ilk açık tepki).

Önemi:

• Kurtuluş Savaşı’mızın amacı, gerekçesi ve yöntemi açıklanmıştır.
• Kurtuluş Savaşı’nın resmen ilanıdır. Anadolu ayaklanmasının eylemli olarak başladığını duyurmuştur.
• Milli egemenlik ve bağımsızlık yolundaki ilk adımdır, yani ilk belgedir.
• İstanbul Hükümetinin Anadolu’ya egemen değil, bağlı olmak zorunda olduğu fikri benimsendi ve İstanbul     Hükümeti yok sayıldı.
• Milli irade esasına dayalı hükümet fikrinin ilk dayanağıdır.
• İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetine bir uyarı niteliği taşımaktadır.
• İç ve dış düşmanlara karşı (emperyalist devletler) bir ayaklanma çağrısıdır.
• Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanması kararlaştırılmıştır.

NOT: Amasya Genelgesi’nden sonra 7–8 Temmuz gecesi M. Kemal görevden alındı. M. Kemal de askerlik görevinden istifa etti.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz–7 Ağustos 1919)

Toplanma Nedenleri

• Bölgenin sorunlarını görüşmek
• Ermeni devletinin kuruluşunu engellemek
• Bölgedeki güçleri birleştirmek
• Mücadelenin yöntem ve hedeflerini belirlemek

Kongre Kararları

1. Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez (Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında yapılan Mondros Ateşkesinin imzalandığı 30 Ekim 1918 tarihindeki sınırımız temel kabul edilecektir).
2. İşgal ve müdahalelere karşı birlikte hareket edilecektir.
3. Vatanın bağımsızlığını İstanbul Hükümeti sağlayamazsa geçici bir hükümet kurulacak ve bu hükümeti milli  kongre seçecektir.
4. Ulusal iradeyi hâkim, ulusal gücü (Kuva-i Milliye’yi) etkin kılmak esastır.
5. Manda ve himaye kabul edilemez.
6. Azınlıklara milli bütünlüğümüzü ve siyasi egemenliğimizi bozan ayrıcalıklar verilemez.
7. Mebuslar Meclisi’nin toplanmasına çalışılacaktır.

NOT: Kongre sonunda Temsil Heyeti seçildi, başkanlığına da M. Kemal getirildi.

Önemi

• Toplanış amacı yöresel olmasına karşın aldığı kararlar bakımından ulusal bir kongredir.
• Kurtuluş Savaşı yıllarında toplanan ilk halk meclisidir.
• Doğu Anadolu’yu temsil eden “Temsil Kurulu” oluşturuldu.
• Egemenliğin kayıtsız koşulsuz ulusa ait olduğu düşüncesi belirtildi.
• Ulusal Kurtuluş Savaşımızın temel programı oldu.
• İlk kez manda ve himaye fikri reddedildi.
• Azınlıklara ayrıcalık verilemeyeceği ifade edilerek kapitülasyonlara karşı çıkıldı.
• Sivas Kongresi kararlarına öncülük etti.
• Ulusal iradenin egemen kılınması anlayışı, yeni bir devletin kurulması anlayışını doğurdu.
• Kongre başkanlığına M. Kemal’in seçilmesi ile M. Kemal Kurtuluş Savaşı’nda lider konuma getirilmiştir.

NOT: Erzurum Kongresi kararları Sivas Kongresi’ni etkilemiş ve Misak-ı Milli’ye öncülük etmiştir.

Balıkesir (26–30 Temmuz 1919) ve Alaşehir (16–25 Ağustos 1919) Kongreleri

1. Bölgesel niteliklidir, bölgesel kurtuluşu amaçlamışlar.
2. Amasya Genelgesi kararları benimsendi.
3. Batı Anadolu’da Yunanlılara karşı silahlı direnişin başlatılmasına ve Batı Cephesi’nin kurulmasına dair kararlar alındı.

Sivas Kongresi (4–11 Eylül 1919)

Toplanma Amacı: Amasya Genelgesi ve Erzurum Kongresi’nde alınan kararları gerçekleştirmek amacıyla toplanmıştır.

Kongrenin başlangıcında iki sorun yaşandı. Bunlar:

1. 1. Başkanlık Sorunu: M. Kemal ile Rauf Bey arasında yaşandı. Sonuçta M. Kemal seçildi.
2. 2. Manda Sorunu: Amerikan mandacılığı uzun süren tartışmalardan sonra pratik olarak reddedildi.

Kongre Kararları

1. Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar kabul edildi.
2. Manda meselesi tartışıldı ve kesinlikle reddedildi.
3. Bütün milli cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirildi.
4. Temsil Heyeti genişletildi, yetkileri artırıldı ve başkanlığına M. Kemal seçildi.
5. Her türlü müdahale ve işgal karşısında ülkenin topluca savunulması kabul edildi.
6. İrade-i Milliye adıyla bir gazete çıkarılmasına karar verildi (Ankara’da da bu gazetenin yerini “Hâkimiyet-i Milliye” gazetesi almıştır).
7. Batı cephesi komutanlığına Ali Fuat Paşa atandı.

NOT: Sivas Temsil Heyeti, Batı cephesi komutanlığına Ali Fuat Paşa’yı atayarak yürütme gücünü kullanmış, hükümet gibi hareket etmiş.

Önemi

• Ulusal güçler (milli cemiyetler) birleştirildi, ülke tek elden yönetildi.
• Her yönüyle milli bir kongredir.
• Bağımsızlık yolunda atılan en önemli adımdır.
• Misak-ı Milli’nin temelleri kabul edildi.
• Sivas Kongresi, Erzurum Kongresi gibi ihtilalci bir karakter taşır.
• “Cumhuriyet” idaresinin temelleri ortaya konuldu.

NOT: İtilaf Devletleri Erzurum ve Sivas Kongrelerine karşı önlem almamış, çünkü her iki kongreyi de ciddiye almamıştır.

NOT: M. Kemal kongreden sonra İstanbul Hükümeti ile her türlü ilişkiyi kesti. Bundan sonra Damat Ferit Paşa istifa etti ve yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti getirildi.

NOT: Damat Ferit Hükümeti’nin düşürülmesi, Anadolu hareketinin İstanbul Hükümeti’ne karşı kazandığı ilk zaferdir.

Amasya Görüşmesi (20–22 Ekim 1919)  

Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin temsilcisi Bahriye Nazırı Salih Paşa ile M. Kemal arasında bir protokol yapıldı.

Alınan Kararlar

1. İstanbul Hükümeti Sivas Kongresi kararlarını kabul edecekti.
2. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Derneği ile Temsil Heyeti yasal bir kurul olarak tanınacaktı.
3. Türk illeri düşmana hiçbir şekilde terk edilmeyecekti.
4. Manda ve himaye kabul edilmeyecekti, vatanın bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacaktı.
5. Azınlıklara egemenliğimizi zedeleyici haklar verilmeyecekti.
6. Mebuslar Meclisi İstanbul dışında güvenli bir yerde toplanacaktı.
7. Milletvekili seçimi serbest ve müdahalesiz yapılacaktı.
8. Temsil Heyeti’nin görüşleri alınmadan barış görüşmeleri yapılmayacaktı.
9. Hükümetle Temsil Heyeti arasındaki anlaşmazlıklar son bulacaktı.

Önemi

• İstanbul Hükümeti, Milli Mücadele’yi, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin gücünü ve varlığını hukuken tanıdı.
• İtilaf Devletleri, İstanbul Hükümeti’ne her istediklerini yaptıramayacaklarını anlamış oldular.
• İstanbul Hükümeti ile Anadolu hareketi ilk kez birlikte hareket etmişlerdir.

NOT: Amasya Görüşmeleri sonunda Mebuslar Meclisi’nin İstanbul’da açılması kararlaştırıldı.

Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919)

Nedenleri

-        Anadolu’da yapılacak savaşın ağırlığını Batı cephesi oluşturuyordu.

-        Meclis’in İstanbul’da toplanması nedeniyle Sivas çok uzak kalıyordu.

-        Sivas, haberleşme ve ulaşım yönünden uygun değildi.

-        Ankara’nın İstanbul ve cephelerle demiryolu bağlantısı vardır.

Mustafa Kemal, Ankara’ya gelen milletvekilleriyle görüşerek İstanbul’da toplanacak olan Mebuslar Meclisi’nde bazı kararlar almalarını istedi. Bu kararlar:

1. İstanbul’da toplanacak mecliste ulusal iradenin yansıdığını kanıtlamak amacıyla kendisinin sembolik olarak meclis başkanı olarak seçilmesini
2. Mecliste Müdafaa-i Hukuk Grubu oluşturmalarını
3. Misak-ı Milli olarak adlandırılan programı kabul etmelerini istemiştir.

Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin Açılması (12 Ocak 1920)

• Mebuslar Meclisi’nin açılması ile seçimler yapıldı.
• M. Kemal Erzurum milletvekili seçildi.
• M. Kemal’in kurulmasını istediği Müdafaa-i Hukuk Grubu yerine Felah-ı Vatan Grubu kuruldu.
• Misak-ı Milli (Ulusal Ant) 28 Ocak 1920’de kabul edildi ve 17 Şubat 1920’de ilan edildi.

Misak-ı Milli (28 Ocak 1920)

Alınan Kararlar

1. Türk vatanı bölünmez bir bütündür.
2. Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı sırada düşman ordularının elinde bulunan ve halkın çoğunluğu Arap olan yerlerin geleceğinin tayini için halk oylamasına başvurulmalıdır.
3. Doğu Anadolu’da üç sancakta (Kars, Ardahan, Batum) yaşayan halkın geleceği halkın oylarıyla belirlenecektir.
4. Batı Trakya’nın durumunu belirlemek için bölgede halk oylaması yapılmalıdır.
5. Azınlıkların hakları, komşu ülkelerdeki Müslüman halkın da aynı haklardan yararlanması koşuluyla tarafımızdan kabul edilecektir.
6. İstanbul ve Marmara Denizi her türlü tehlikeden uzak tutulursa Boğazlar’ın dünya ticaretine açılması mümkündür.
7. Kapitülasyonlar (ayrıcalıklar) hiçbir şekilde kabul edilemez.
8. Sınırlar, Boğazlar ve İstanbul’la ilgili hükümler kabul edildiğinde Osmanlı borçları ödenecektir.

Önemi

• Türk yurdunun sınırları çizildi.
• M. Kemal’in düşünceleri Mebuslar Meclisi’nde kabul edildi ve büyük bir siyasi zafer kazanıldı (Anadolu hareketinin ilk büyük siyasal zaferidir).
• Temsil Heyeti’nin düşünceleri Osmanlı Parlamentosu’nda kabul edildi.
• Mebuslar Meclisi’nin toplanmasıyla Anadolu’da milli hareket güçlendi.
• İtilaf Devletleri’ne, Türk milletinin kaderiyle istedikleri gibi oynayamayacakları gösterildi.
• Misak-ı Milli, Milli mücadelenin programı niteliğindedir.
• Erzurum ve Sivas Kongresi kararları Mebusan Meclisi tarafından da kabul edilmiş oldu.

NOT: Misak-ı Milli’nin ulusal kaynakları Erzurum ve Sivas Kongreleri, evrensel gerekçeleri Fransız İhtilali ve Wilson İlkeleri’dir.

NOT: İtilaf Devletleri kararın geri alınması için milletvekillerine baskı yapmıştır. Ali Rıza Paşa görevinden alınarak yerine Salih Paşa getirilmiştir. Meclis kararında ısrar edince İstanbul resmen işgal edilmiştir.

İstanbul’un İşgali (16 Mart 1920)

Osmanlı Mebuslar Meclisi Misak-ı Milli’yi kabul edince İtilaf Devletleri İstanbul’u işgal etti. İtilaf Devletleri, İstanbul’un işgalinden Kuva-i Milliye’yi sorumlu tutarak bir bildiri yayınladı:

-        İşgal geçicidir.

-        İtilaf Devletlerinin amacı saltanat makamının nüfuzunu (gücünü) kırmak değil, aksine Osmanlı idaresinde kalacak memleketlerde Osmanlı nüfuzunu kuvvetlendirmektir.

-        Anadolu’da isyan çıktığı ve katliam yapıldığı takdirde misilleme İstanbul Türklerinden yapılacaktır.

-        Herkesin saltanat makamı olan İstanbul’dan verilecek emirlere uyması gereklidir.

İstanbul’un fethinden sonra Salih Paşa Hükümeti istifa etmiş, yerine Damat Ferit Hükümeti kurulmuştur.

11 Nisan 1920’de padişahın emriyle Osmanlı Mebuslar Meclisi dağıtıldı. İstanbul’dan kaçan milletvekilleri Ankara’ya geldi.

NOT: İstanbul’un işgali, Ankara’da yeni bir meclisin açılmasının hukuki koşullarını oluşturmuştur.

NOT: İstanbul’un işgali M. Kemal’i haklı çıkarmıştır. İstanbul Hükümeti tutsak duruma düşmüştür. Bu da M. Kemal’in ileri görüşlülüğünü gösterir. İstanbul’un işgaliyle Kurtuluş Savaşı’nın padişahı da kurtarmak için yapıldığı söylenebilmiştir.