Berkiyaruk'un ölümünden sonra Muhammed Tapar, Bağdad üzerine yürüyerek Selçuklu Sultanlığı'nı ele geçirdi ve Musul'un idaresini Farsile Huzistan'da bağımsız bir şekilde hüküm süren Emir Çavlı Sakavu'ya verdi. Ancak Musul hâkimi Çökürmüşbu tayinden memnun kalmayarak Sakavu'ya karşı ayaklandıysa da öldürüldü. Bunun üzerine Musul ileri gelenleri Çökürmüş'ün oğlu Zengi'yi Musul hâkimliğine getirdikten sonra Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan'a haber göndererek Musul'u teslim edeceklerini bildirdiler.
Çavlı ile I. Kılıçarslan Habur'da karşılaştılar, Kılıçarslan'ın Habur nehrinde boğulmasıyla (1107) Çavlı Musul'a gelerek idareyi ele aldı; ancak hâkimiyeti uzun sürmedi. Muhammed Tapar'a itaatsizlik gösterdiğinden dolayı görevden alınarak yerine Mevdudtayin edildi. Mevdud aynı zamanda Haçlılara karşı cihat ile vazifelendirilmiş ve Taberiye'de Kudüs Haçlı kralını bozguna uğratmıştı (1113). Fakat Emir Mevdud, Şam'da cuma namazını kılarken bir Bâtınî tarafından öldürüldü. Muhammed Tapar, Musul idaresini Aksungur el-Porsukî'ye verdi, Aksungur da Haçlılara karşı mücadele ettiyse de büyük başarılar elde edemeden görevden alındı.
Muhammed Tapar'ın ölümü üzerine tahta geçen Sencer, Büyük Selçuklu Sultanlığıiçin mücadele ettiği Mahmud'u damat edinerek "sultan" ünvanıyla devletin batı kısmını idaresine verdi. Böylece kendisinin de "sultan-ı azâm" ünvanıyla tahta oturmasıyla "Irak Selçuklu Devleti" ihdas edilmiş oluyordu (1118). Mahmud, Irak Selçuklu Devleti sultanı olduğunda onüç-ondört yaşlarındaydı. Musul, el-Cezîreve Azerbaycan meliki olan kardeşi Mesud'un atabeyliğini Ay Aba Cüyüş Bey yapıyordu. 1120'de Mesud ile Cüyüş Bey Mahmud'a karşı isyan ettiler. Aksungur Porsukî isyanı bastırmak için Esedabâd'a gönderildi. İsyan bastırılmış fakat Mesud ile Cüyüş Bey'e bir şey yapılmayıp Musul'un idaresi Cüyüş Bey'den alınarak tekrar Aksungur Porsukî'ye verilmişti (1122). Mahmud'un 1131'de ölümü üzerine yerine oğlu Davudgeçti. Fakat Davud'a rağmen Mesud, Irak'ta sultanlığını ilan etmişti. Diğer yandan Farsve Huzistan Meliki Selçukşahda taht mücadelesine iştirak etmiş, Halife Müsterşit, Mesud ve Selçukşah arasında ittifak oluşturup antlaşma sağlamıştı. Antlaşmaya göre Mesud "sultan", Selçukşah "veliaht" olmuşlardı.
Sultan-ı Azâm Sencer, müttefik güçlere karşı Irak'a sefer tertip edip Dinever'de 1132'de yapılan savaşta galip geldi. Mesud ise kaçtı. Sencer yeğeni Tuğrul'u Irak Selçukluları tahtına oturttu (1132). Fakat Tuğrul sultanlığı boyunca kendine muhalif Davud ve Mesud'a karşı mücadele etti, iki sene sonra da öldü. Irak Selçuklu Sultanı Tuğrul'un ölümü ile tahta Mesud oturdu. Yeğeni Davud'un isyanını önlemek için de onu kızı ile evlendirdi. Abbasî Halifesi Müsterşid bazı Türk komutanlarıyla ittifak yapıp Mesud'a karşı harekete geçmiş (1135), fakat Daymerkadlı yerde Mesud'a esir düşmüş, askerler Mesud'un safına geçmişler; daha sonra ise halife bir Bâtınîtarafından öldürülmüştü. Tuğrul'un ölümü ile Irak Selçukluları tahtına geçen Mesud'a karşı Abbasî Halifesi Müsterşid ve daha sonraki Halife Raşid'in oluşturdukları ittifaklar neticesiz kaldı. Sultan Mesud'un 1152'de ölmesi üzerine Irak Selçukluları tahtına Melikşah b. Mahmud oturdu. Fakat onu sultanlık için yetersiz bulan emirler kardeşi Muhammed'i sultan ilan ettiler.
Abbasî Halifesi Muktefi, kendi iktidarını sağlama almak açısından Süleymanşah'ı Muhammed'e karşı kullanmak istiyordu. Fakat Muhammed, Musul Hâkimi Mevdud'un yardımıyla halifenin hazırladığı orduyu mağlup ederek Süleymanşah'ı esir etmiş ve Bağdad'ı da kuşatmıştı. Kuşatmanın devam ettiği sırada halife, Şehzâde Melikşah, Arslanşah ve Atabey İldeniz'i Cibal bölgesinde ayaklandırdı. Bu durum karşısında Sultan Muhammed kuşatmayı kaldırarak isyancılar üzerine yürümek zorunda kalmış, Melikşah ise Hemedan'ı terk etmişti. Muhammed 1159'da Hemedan'da ölmüştür.
Yorum bölümü sadece üyelerimize açıktır...
/index.php/bilimadamlarmz/145-irak-selcuklulari
