I. TBMM’NİN AÇILMASI (23 Nisan 1920)

TBMM dualarla açıldı

İşgal edilen bölgelerde yapılan seçimler sonunda seçilen milletvekilleri ile İstanbul’dan gelen milletvekillerinin katılımıyla 23 Nisan 1920’de ilk TBMM açıldı (I. TBMM’de M. Kemal’e karşı olanlar, İstanbul meclisinden gelenlerdir). Yapılan seçimler sonunda M. Kemal başkan seçildi ve böylece yeni hükümet kuruldu.

TBMM’nin Aldığı İlk Kararlar

1. Hükümet kurmak gereklidir.
2. Geçici olmak kaydıyla bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir.
3. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
4. TBMM’nin üstünde hiçbir güç yoktur.
5. TBMM yasama ve yürütme yetkilerini kendinde topladı.
6. Meclis’ten seçilecek bir heyet hükümet işlerine bakar, Meclis’in başkanı bu heyetin de başkanıdır.
7. Padişah ve halife, baskı ve zordan kurtulduğu zaman meclisin düzenleyeceği yasaya uygun olarak durumunu alır.

 1.TBMM binasından görüntü

I. TBMM’nin Özellikleri

• Yeni bir Türk devleti kuruldu, Temsil Heyeti’nin görevi sona erdi (Kurucu Meclis özelliği taşır, ancak savaş döneminde olduğu için açıkça ifade edilmemiştir. “olağanüstü yetkilere sahip meclis” ifadesi kullanıldı).
• Meclis Hükümeti esas alındı (Hükümet başkanı aynı zamanda meclis başkanıdır).
• Kuvvetler birliği ilkesi benimsendi (yasama, yürütme, yargı gücü meclisindi).
• “Milli egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” kararıyla saltanat sistemi geçersiz hale geldi. Bu cumhuriyet idaresine geçişin en kesin belirtisidir.
• TBMM’nin üstünde bir güç yoktur ifadesiyle İstanbul Hükümeti yok sayıldı.
• Ulusal bağımsızlığı gerçekleştirmiştir. Ulusal egemenlik ilkesini de benimsemiş, ancak dönemin koşulları gereği açıklamamıştır.
• Demokratik ve ihtilalci niteliği bulunmaktadır.
• Ulusal birliğin bozulmaması için saltanat ve hilafet makamlarına dokunulmamıştır.
• Anayasal bir temel üzerine kurulmamıştır (1921 Anayasasının ilanı ile hukuki geçerlilik kazanacaktır).

                                                            1.TBMM binası ve çevresi 1920

I. TBMM’nin Yaptığı Çalışmalar  

1. Kurtuluş Savaşı’nı yaparak yurdu düşmandan kurtardı.
2. Çıkan iç isyanları bastırdı.
3. Uluslar arası antlaşmalar yaptı.
4. Sevr Antlaşması ile Mondros Ateşkes Antlaşması yerine Lozan Barış Antlaşmasını yaptı.
5. İstiklal Marşı’nı kabul etti.
6. Saltanatı kaldırdı.
7. İlk anayasayı hazırladı (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu).

NOT: I. TBMM Hükümeti görevini 11 Ağustos 1923’te II. TBMM’ye devretmiştir.

Yeni Türk Devleti’nin İlk Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu/20 Ocak 1921)  

Kabul Edilme Nedenleri: TBMM, üzerinde hiçbir gücü tanımamakla padişah ve halifeliği reddetmiştir. Bu yeni bir devletin kurulduğunun ifadesiydi. Bu nedenle yeni devlete yeni bir anayasa gerekiyordu.

1921 Anayasası’nın Esasları

1. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
2. Yasama, yürütme ve yargı güçleri Meclis’e aittir (Güçler Birliği).
3. Din ve şeriat işlerini yürütmek TBMM’nin görevidir (ilk anayasa laik değildir).
4. Padişah ve halifenin geleceği meclisin vereceği karara göre olacaktı. Amaç, padişah ve hilafet yanlıları arasında ikilik çıkarmamaktı.

Özellikleri

• Osmanlı İmparatorluğunun yerine yeni bir devletin kuruluşunu hukuki ve siyasi yönden belgelemiştir.
• Ulusal egemenliği esas kılan ve egemenliğin Osmanlı Devleti’nde Türk ulusuna geçtiğini belgelemiştir.
• TBMM’nin kuruluşunu yasal hale getirmiştir.
• Demokratik ve ihtilalci karaktere sahiptir.
• Olağanüstü koşullarda hazırlandığı için kısa ve özet halinde hazırlanmıştır.
• İlk defa meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir.
• Devletin resmi dini belirtilmemiştir.
• Amasya Genelgesi’nden itibaren gelişen ruha resmi bir kimlik kazandırmış ve önderlik etmiştir.

NOT: 1921 Anayasası 1924 tarihinde yürürlükten kalkmıştır.

NOT: 1921 Anayasası’nda yapılan en önemli değişiklikler, cumhuriyetin ilanıyla olmuştur. Cumhuriyetin ilanı ile “Meclis Hükümeti Sistemi” terk edilerek bugünkü “Kabine Sistemi”ne geçilmiştir.

TBMM’ye Karşı Tepkiler

1. Damat Ferit Paşa, şeyhülislamın emriyle Kuva-i Milliyecileri vatan haini ilan etti.
2. M. Kemal ve arkadaşları idama mahkûm edildi.
3. Azınlık cemiyetleri iki hükümet arasındaki gerginliği kullanarak çıkarları için isyan etmeye başladılar.
4. Osmanlı Hükümeti bu ayaklanmaları destekleyerek, asilere bile rütbe dağıttı.

TBMM’ye Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Sebepleri

• İngilizlerin Boğazlara sahip olmak için halkı isyana kışkırtması
• Halkın savaşmak istememesi
• İstanbul Hükümeti’nin, halkı M. Kemal ve arkadaşlarına karşı kışkırtması
• Kuva-i Milliye’nin olumsuz hareketleri (halktan zorla para almaları, malzeme toplamaları vs.)
• Bazı Kuva-i Milliye şeflerinin düzenli orduya katılmamak için ayaklanmaları
• Bağımsız devlet kurmak isteyen azınlıkların faaliyetleri

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar

İstanbul Hükümeti’nin Çıkardığı İsyanlar

Bu isyanlar İstanbul Hükümeti’nin, hilafet ve saltanatı korumak, Boğazlar ve çevresinin güvenliğini sağlamak amacıyla çıkardığı isyanlardır.

1.  Aznavur İsyanı: Balıkesir, Gönen ve Susurluk civarında, dini alet eden Ahmet Aznavur isminde biri tarafından çıkarıldı. Kuva-i Milliye birlikleri tarafından bastırıldı (16 Nisan 1920)
2.  Kuva-i İnzibatiye Ayaklanması: Hilafet Ordusu diye de adlandırılan bu ordu Sakarya’nın doğusundan ve Geyve Boğazı’ndan milli kuvvetlere saldırdılar. İsyan Ali Fuat Paşa komutasındaki birlikler tarafından bastırıldı.

İstanbul Hükümeti İle İşgal Devletlerinin Birlikte Çıkardığı İsyanlar

1.  Bolu-Düzce-Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları: Halkın dini duygularını kullanarak çıkarılan bir isyandır. İsyan, Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırıldı.
2.  Konya Ayaklanması: Delibaş Mehmet adında biri Çumra’da halkı isyana kışkırtmıştır. Konya’yı işgal etmiştir. İsyan ulusal güçler tarafından bastırıldı.
3.  Yozgat Ayaklanması: Yozgat ve Zile dolaylarında, Çapanoğulları ve Aynacıoğulları aşiretleri tarafından başlatıldı. Boğazlayan, Şarkışla, Yıldızeli, Tokat, Zile ve Çorum bölgelerinde yayılmıştır. Ayaklanma Çerkez Ethem tarafından bastırıldı.
4. Afyon Ayaklanması: İsyan Yunanlıların kışkırtması sonucu Çopur Musa tarafından çıkarıldı. İsyanı Refet Bey bastırdı.
5. Ali Batı Ayaklanması: Haziran 1919’da Cizre ve Nusaybin’de başladı. Kuva-i Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.
6.  Koçkiri Ayaklanması: Sivas ve çevresinde Ekim 1920’de çıkarıldı. Kuva-i Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.

Kuva-i Milliye Yanlısı İken Sonradan Ayaklananlar

1. Milli Aşireti Ayaklanması: Anze Aşireti önceleri, Urfa’da Fransız işgaline karşı başarılı mücadelelerde bulundu. TBMM kurulunca, bu aşiret Fransızların da kışkırtmasıyla TBMM’ye başkaldırdı. Milli kuvvetlere yenilerek Suriye’ye çekildi.
2. Demirci Mehmet Efe Ayaklanması: Demirci Mehmet Efe düzenli ordunun kurulmasına ve otoriteye karşı çıktı. Refet Bey bu ayaklanmayı Aralık 1920’de bastırdı.
3. Çerkez Ethem Ayaklanması: Kurulduğunda Kuva-i Milliye’ye büyük katkıları olan Çerkez Ethem, düzenli ordunun kurulmasına karşı çıktığı için isyan etti.

Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar  

1. Ermeni Ayaklanması: Bu ayaklanma, Doğu Anadolu ve Adana civarındaki Ermenileri içine alarak yayıldı. Ayaklanmalar Gümrü Antlaşması’nın imzalanması ile sona erdi.
2. Rum Ayaklanması: Doğu Karadeniz Rumlarının Pontus Rum Devleti kurma amacıyla başlattıkları isyandır.  Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasıyla son buldu.

TBMM’nin İsyanlar Karşısında Aldığı Tedbirler

• Osmanlı Hükümeti’nin bütün işlemleri yok sayıldı.
• M. Kemal, Ankara müftüsünden aldığı fetva ile Ankara’daki yönetimin dine aykırı olmadığını ilan etti.
• TBMM Damat Ferit Paşa’yı vatan haini ilan etti.
• Düzenli ordunun kurulması sağlanarak Kuva-i Milliye birlikleri kaldırıldı.
• Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılarak isyanlar bastırılmak istendi.
• İstiklal Mahkemeleri kurularak, verilen cezalarla caydırıcı olunmaya çalışıldı.
• Hükümetin olumsuz propagandalarına karşı halkı doğru bilgilendirmek amacıyla Anadolu Ajansı kuruldu.

İsyanların Sonuçları

1. Milli Mücadelede zaman kaybına neden oldu.
2. Kesin zaferin kazanılması gecikti.
3. Düşman, işgal ettiği yerlerde ilerleme imkânı buldu.
4. Milli kuvvetler birbirlerine kırdırıldı.
5. Bu olaylar düzenli ordunun kurulmasına zemin hazırladı.
6. TBMM, isyanları bastırmakla gücünü ispatladı.

II. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923–1 Ekim 1927)  

Nedenleri:

• Kurtuluş Savaşı yıllarında I. Meclis’in yıpranması (milli bağımsızlık ilkesini gerçekleştirmiş) 
• I. Meclis’te saltanat yanlılarının muhalefeti 
• Ulusal egemenliğin yerleşmesi ve devrimleri gerçekleştirecek devrimci kadrolara olan gereksinim 

Seçimlere 1 Nisan 1923’te karar verilmiş ve 23 Nisan 1923’te gerçekleştirmiştir. 9 Ağustos 1923’te “Müdafaa-i Hukuk Grubu”, “Halk Partisi” adını almış, 11 Ağustos’ta da yeni yasama yılına başlanmıştır.

II. TBMM; hukuk, ekonomi, eğitim ve toplum alanında devrim hareketlerini gerçekleştirmiş, eski yasama döneminden kalan sorunlar bu dönemde çözüme kavuşturulmuştur.

NOT: Lozan Barış Antlaşması’nın onaylanması, Cumhuriyet’in ilanı ve Ankara’nın başkent olması bu yasama döneminde olmuştur. 

NOT:Bu yönleriyle II. TBMM İnkılâp Meclisi özelliğindedir.