HUNLAR(ASYA HUNLARI) (M.Ö. 220 - M.S. 216) 

M.Ö. III. yy'da Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurutmuştur.

Başkent Ötüken'dir.

Bilinen ilk Türk Devleti'dir.

Hunların bilinen ilk hükümdarı Tuman (Teoman)'dır. Oğlu Mete Han zamanında Hunlar en parlak zamanını yaşamışlardır.

Mete Çin'i vergiye bağlamıştır. Çin kalabalık nü­fusundan dolayı istila etmemiş ve Çin'e yerleşmemiştir.

Mete Han'dan sonra Hunlar zayıflamaya başlamış ve Çinlilerle yapılan savaşlar sonucunda M.S 48 yılında kuzey ve güney olarak ayrılmışlardır

KAVİMLER GÖÇÜ 

Kuzey Hunlarının M.S. 375'te Karadeniz'in kuzeyindeki toplulukları yurtlarından etmeleriyle başlayan Avrupa'daki kavimlerin yer değiştirme sürecine "Kavimler Göçü" denilmekte­dir. Bu büyük olayın başlıca sonuçları şunlardır.

*  Roma İmparatorluğu M.S. 395'te Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

*  Batı Roma M.S.476'da yıkıldı.

*  İlkçağ kapandı, Ortaçağ başladı.

*  Günümüz Avrupa toplumlarının temelleri oluştu­ruldu.

*  -Avrupa'da Feodalite (Derebeylik) sistemi oluştu.

*  Batı Hunlar, Avrupa Hun Devleti'ni kurdu.

*  Kavimlerin Hristiyanlığı kabul etmesi üzerine, Kilise Avrupa'daki en büyük güç haline geldi.

AVRUPA HUN DEVLETİ (375 -469)

Balamir başkanlığında Orta Macaristan bölgesinde kurulmuş­tur. (375)

Başkenti Budapeşte'dir.

Attila zamanında en parlak zamanını yaşamışlardır(434-453).Bu dönemde Doğu Roma İmparatorluğu ile imzalanan Margos Antlaşması ile üstünlük sağlanmış Batı Roma(Bizans) vergiye bağlanmış. Bu dönem içerisinde Attila, Avrupa'nın korkulu rüyası haline gelmiştir.

Attila'nın ölümünden sonra devlet zayıflamış. 469 yılında Bulgar ve Macar saldırıları ile ortadan kalkmıştır

.

GÖKTÜRKLER (552)

Çin baskısı altında yaşayan Türkler, iç karışıklık­lardan faydalanarak bağımsız birlikler halinde yaşamaya başladılar. Göktürklerin bu yılları Ergenekon destanının konusu olmuştur.

Göktürklerle ilgili bilgileri Ergenekon destanından öğrenmekteyiz. Bundan dolayı ilk dönemleri ile ilgili bilgileri net değildir.

552 yılında Bumin Kağan liderliğinde Ötüken'de kurulmuştur.

Mukan Kağan ve İstemi Yabgu dönemi en parlak oldukları zamandır. Bu dönemde İpek Yolu’na hakim oldular.

Göktürkler 582 yılında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Göktürkler 630'da Batı Göktürkler ise 655 yılında Çin egemenliğine girerek bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir.

II. GÖKTÜRK(KUTLUK)DEVLETİ(682-745)

Çin hakimiyetine giren Doğu Göktürklü Türk beyleri, Çin'e karşı bağımsızlık mücadelesi başlattılar. Mücadele sonucunda 682 yılında Kutluk Kağan, Vezir Tonyukuk ile beraber Çin'e karşı verdikleri ba­ğımsızlık mücadelesini kazandılar.

Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan döneminde yaşadı. Bu dönemde Tonyukuk vezir, Kül Tigin de ordu komutanı olmuştur.

Sırası ile Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın ölmeleri üzerine Basmiller, Karluklar ve Uygurlar birleşerek 745'te Göktürkleri yıktılar.

UYGURLAR (745-840)

Göktürklerden sonra 745 yılında Ötüken'de kurul­muştur. Önce Ötüken olan başkentleri daha sonra Ordu -Balık (Kara Balasagun) olmuştur.

Çinliler ile Müslüman Araplar arasındaki mücadelede Uygurlar Müslümanları desteklemişlerdir. Nitekim 751 Talaş Savaşı'nı Müslüman Araplar kazanmıştır. Talaş Savaşı İslamiyet'in Türkler arasında yayılmasına zemin hazırlamıştır.

Uygurlar Böğü Kağan zamanında Maniheizmi resmi din olarak kabul etmişlerdir. (763) Bu dini kabul ettikten sonra hayvancılığı terk edip tarım ve ticaretle uğraşmaya başla­mışlardır. Bunun sonucunda yerleşik hayata geçen Uygurlar, zamanla savaşçı özelliklerini yitirmişlerdir.

840'ta Kırgızlara yenilip Doğu Türkistan'a göç etmişler ve burada bir devlet kurmuşlardır.

XIII. yy.'da Moğol egemenliğini kabul eden Uygurlar Moğol yönetiminde önemli görevler üstlendiler.