Tabgaç'lar Asya Hun'larının bir kısmıdır.TABGAÇ'' deyimi eski Türkçe de ''ulu, saygıdeğer'' manalarına gelmektedir.

Çinlilerin TOPA dedikleri Tabgaç'lar 4.yy. sonlarına doğru Kuzey Çin'de güçlü bir siyasi kuruluş meydana getirdiler. Bu Türk Devletinde tebaa olarak Mogol'lar, Tunguz'lar ve Çinli halk da geniş ölçüde yer alırdı.

TABGAÇ DEVLETİNİN KURULUŞU VE GELİŞMESİ

Tabgaçlar önce Kuzey Şansi'de Tai şehri başkent olmak üzere küçük 1.Topa Devletini kurdular (338-376). İlk hükümdarları ŞAMO HAN idi. Çevrelerindeki küçük Hun Devletleriyle ve Sienpi kütleleriyle mücadeleye giriştiler. Nihayet 16 kadar küçük hükümeti idareleri altına alarak büyük bir devlet haline geldiler.(386)

Doğu Çin'deki verimli toprakları ele geçirdikten sonra,siyasi nüfuzlarını Pekin yakınlarına ve Huang-Ho nehri dirseğine kadar genişlettiler. Fakat kuzeyde Juan-Juan'ların çok kuvvetli oluşundan dolayı genişleme imkanı bulamadılar. Moğol asıllı olan Juan-Juan devleti Sienpi'lerin mirasçısı olarak 4.yy. sonlarından itibaren kudretli bir siyasi kuruluş haline gelmişti. Tabgaç ,Juan-Juan çatışması ,bazan çok şiddetli olarak 150 yıl kadar sürdü.

TAO (TAİ-VU) DEVRİ

İmp.Tao devrinde (424-452) Tabgaç devleti en parlak dönemini yaşadı. Tao, bütün kuzey Çin'i tek idare altında birleştirdi. Ayrıca 2.Tsin Devletini kendine bağladı. Hun Hia hükümdarlığını aldı, Juan-juan'ları yendi. Moğolistan'ın bir kısmını istila etti. İç Asya'daki Vusun , Yüepan ülkelerini , Kuça, Kaşgar, Karaşar, Turfan başta olmak üzere 30 kadar şehir devletçiğini kendisine bağladı ve Kansu'daki Hun Devletini ortadan kaldırdı.

Böylece ünlü İpek yolu tekrar Türk hakimiyeti altına girdi. 450 yılında güneyde Yangçe ırmağına ulaşan Tao, Çin askerinin taydan, dişi inekten farksız olduğunu söylüyordu. Kendisi ise ''BÖRÜ'' (kurt) lakabını taşıyordu. İmp. merkezini, Türk hayat şartlarına uyan bozkır bölgesinde tutuyordu.

TÜRKLER VE BUDİZM

O sıralarda Budizm dini Çin'de yayılmaya başlamıştı. Tao Budizmin Türkler arasında yayılmasını şiddetle önlemeye çalıştı. Tapınaklarda ayinler dışında din propagandasını yasaklamakla işe başladı. Bu suretle Türk bünyesinin ve seciyesinin bozulmasını önlemek istedi. Tao'nun bu tutumunun doğruluk ve değeri çok sonra anlaşılacaktı.

Tao'dan sonra Tabgaç hükümdarı olan KAO-ÇUNG ve 1.HONG zamanlarında İç Asya da devlete bağlanan şehir hükümetlerinin sayısı 50 ye çıktı. Juan-Juan'lar bir kez daha mağlup edilip Güney Çin devletinin bazı bölgeleri ele geçti.

YABANCI KÜLTÜRÜN YAYILMASI VE SOYSUZLAŞMA

Bu büyük askeri başarılara rağmen, Kao-Çung ve 1. Hong Budizm'e karşı kayıtsız kaldılar. Tao'nun aldığı tedbirin önemi farkedilmedi, yasak kararı gevşetildi. Hatta zamanla Budizm korunmaya bile başlandı. Böylece bu yeni din gittikçe yayılmaya başlandı. 479'da yalnızca başkentte 100'den fazla Budist tapınağı ve 2000 den fazla rahip bulunuyordu.

Devletin eski gücü, 2.imp.Hong (471-479) zamanında gittikçe azaldı. Kuça ve etrafı Juan-Juan devleti tarafından işgal edildi. Başkent, bozkır bölgesinden eski Çin merkezi Lo-Yang'a taşındı. Türk töresinin ihmali ve soysuzlaşmanın hızlanması 495'te son noktasına ulaştı. Türk örf ve gelenekleri, giyim tarzı, Tabgaç dili yazışmalarda Türkçe deyimlerin kullanılması yasaklandı.

Bu tutum karşısında halk büyük isyanlar başlattılarsa da bunlar bastırılmıştır.

TABGAÇ DEVLETİNİN YIKILMASI

Tabgaç hükümdarları Budizme büyük yakınlık göstermişlerdi. O kadarki yabancı Devletlerdeki dindaşlarıyla bile ilgilendiler.

Neticede Tabgaç Devleti, Türk atalarının askeri vasfını gittikçe kaybetti. Yeni bölge ve yerli Çin halkı da iktisadi ve sosyal değişmelere sebep oluyordu. Devletin gücü nerdeyse bitmişti.

Tabgaç Devleti 534'te doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Kısa zaman sonra her iki devletin toprakları Çin hanedanlarının eline geçti.