Azerbaycan Cumhuriyeti

COĞRAFİ KONUMU
Azerbaycan kuzeyde Dağıstan Muhtar Cumhuriyeti , kuzeybatıda Gürcistan, güneybatıda Ermenistan,güneyde İran Azerbaycanı (Güney Azerbaycan 618 km) ve Türkiye (11 km) sınırları arasında bulunan zengin bir tarım ve sanayi ülkesidir. Doğusunda boydan boya uzanan Hazar Denizi (825 km) Azerbaycan'a eşsiz bir güzellik ve zenginlik bahşetmiştir. Ülkenin sınırlarının toplam uzunluğu 3660 km dir . Bugün 86.000 km2 olan ülke yüzölçümü 1918-1920 yılları arasında kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti zamanında 94137 km2 idi.
AZERBAYCAN TARİHİ
Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920):
1905 ihtilali Azerbaycan kültür ve edebiyatında yeni gelişmelere yol açmıştır. 1917 deki ihtilal başlamadan evvel, Azerbaycan Türkleri 15 Nisanda Bakü'de bir "Kafkasya Kurultayı" toplamıştır ve uzun münakaşalardan sonra "Mahalli Federasyon" esasını kabul etmişlerdir. İstiklal fikri Gence'nin "Ademi Merkeziyet Partisi " ile Bakü'nün "Müsavat Partisi"ni birleştirmiştir. İki milliyetçi ve Türkçü Nesib Bey Usupbeyli ile Mehmed Emin Resulzade biraraya gelerek Azerbaycan 'ın istiklaline karar vermişlerdir. 28 Mayıs 1918 de Milli Azerbaycan Cumhuriyeti ilan edildi ve Türkiye tarafından derhal tanındı.
Bu yeni hükümet iki yıl süre ile birçok ekonomik ve politik problemlerle uğraşmıştır. Ancak bu sırada Anadolu'da da bir bağımsızlık mücadelesinin var olması, Rusların bu petrol ve endüstri merkezini kendi nüfus alanına dahil etmeye çalışması ve batılı ülkelerin Rus tehdini görememesi yüzünden,Azerbaycan 27 Nisan 28 Nisana bağlayan gece Ruslar tarafından işgal edilmiştir.
Sovyetler Birliği Döneminde Azerbaycan:
Azerbaycan , 1922 de Kafkasya Ötesi Sosyalist Federal Sovyet Cumhuriyet'ine katılmış, 1936 dan sonra ise Azerbaycan SSCB adını almıştır.
Bugün 86600 km2 yüzölçümüne sahip olan Azerbaycan, Sovyetler Birliğine katıldıktan sonra devamlı toprak kaybetmiştir. Stalin zamanında yapılan düzenlemeler ile Ermenistan; Türkiye, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Azerbaycan arasına doğru uzatılmış ve böylece Anadolu Türkleriyle, Türkistan Türkleri arasında irtibat kesilmeye çalışılmıştır.
Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti:
Bu hadiseler Halk Cephesi Hareketleri'nin daha da hızlanmasına ve ülkede yayılmasına sebep olmuştur. 30 Eylül 1991 de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan bunu yeterli görmemiş, 7 Haziran 1992 de düzenlenen Cumhurbaşkanlığı seçimiyle eski Komunist Partisi Lideri Ayaz Muttalibov'u başkanlıktan uzaklaştırarak, Ebulfez Elçibey'i Azerbaycan Cumhuriyeti'nin başına geçirmiştir.
25 Aralık 1991 tarihinde Kiril alfabesini bırakarak Latin alfabesini seçen Azerbaycan Cumhuriyeti, 1992 de alfabenin uygulanmasına geçmiştir. 1992 yılı içinde Azerbaycan Cumhuriyeti , bugün birçok ülke tarafından tanınmış , BM ve AGİK gibi milletlerarası kuruluşlara, üye, kalkınmakta olan bir Türk devletidir.
Ekonomik ve Sosyal Yapı:
1991 de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmıış ve para birimi olarak manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakıırnndan zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 1991 de 12 milyon tona yaklaşmıştır.
Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m3 dur. Toplam doğalgaz rezervi 118.65 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.

Tarım ve Hayvancılık:
Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün, üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5000 ton ipek kozası elde edilmektedir.
Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1.5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır.

Sanayi:
Azerbaycanda sanayi sektörü net maddi üretimin % 48.3 (1992 tahmıni) oluşturmaktadır.
Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir.
Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.
Ulaşım: Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.
Demiryolu: 2090 km.
Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
Hava ulaştırması: Bakü hava limanından yapılmakta olup İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanm diğer bölgeleriyle bağlantılıdır.
Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir. Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.
En önemli ihracat gıda ürünleridir. Petrol ve petro-kimya ürün-eri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.
Azerbaycan da Aile bağları çok güçlüdür ve genç nüfusa sahiptir. Erkeklerde yaş ortalaması 65.7, kadınlarınki de 73.5'dir. Ortalama yaşam 69.9 dur.

Eğitim:
Azerbaycanda eğitimin diğer Türk devlet ve topluluk-larına karşı çok ileri olduğu görülür. 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.
Azerbaycan da 6.500 kültür tesisi, 4.605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Ve okuma yazma oranı yüzde yüzdür.
Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır.

Sağlık:
Azerbaycan da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.
1. İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
2. Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
3. Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.
Böylece Azerbaycan halkı eşit hiçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.

Sosyal Güvenlik:
Burada sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.
Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavra-ınını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekoııomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.
Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.
Bugün; Azerbaycan Cumhuriyeti Dünya siyasal ve ekonomik yapısı içinde yerini bağımsız bir devlet olarak almıştır.
Birleşmiş milletler, Agîk, IMF, gibi kuruluşların da üyesidir.
Azerbaycan Cumhuriyeti, kardeş ve dost Türkiye Cumhuriyetiyle ekonomik, sosyal, kültürel ve diğer alanlarda iyi ilişkiler içindedir ve önemli anlaşmalar yapılmıştır.
ANS Azerbaycan Özel Televizyonu,Space. Lider, TRT-İnt, SARA Azerbaycan Özel Televizyonu Samanyolu TV Türkiye Özel Kanalı vardır.
Nüfusu:

Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra ilk defa yapılan genel nüfus sayımına göre (27 Ocak – 3 Şubat 1999) ülke nüfusu 7.953.000 kişi olarak tespit edilmiştir.

Nüfusun yaklaşık % 40'ı Apşeron yarımadası olarak adlandırılan başkent Bakü ve civarında yaşamaktadır. Diğer önemli şehirleri Gence, Sumgayıt, Mingeçevir, Alibayramlı, Yevlak, Kuba, Lenkeran, Hankendi, Şuşa, Şeki ve Naftalan’dır. Nüfusun %51,7'si (4.111.701) şehir ve şehir tipli kasabalarda, % 48,3'ü (3.841.299) köylerde yaşamaktadır. Toplam nüfusun % 38'i tarım, % 20'si sanayi, % 42'si de hizmetler ve diğer sektörlerde istihdam edilmektedir.

Azerbaycan’daki toplam nüfusun %32,8’i 0-14 yaş grubuna, %58,2’si 15-59 yaş grubuna, % 9’u da 60 yaş ve yukarısına aittir.

Ülkede nüfusun yaş ortalaması kadınlarda 29,7, erkeklerde 27,2’dir. Buradan da Azerbaycan’ın çok genç bir nüfus yapısına sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Yıllık nüfus artışı 1997 yılına göre %0.28 artarak %0,98’e yükselmiştir. Cari yılda doğum oranı %0,157, ölüm oranı ise %0,59 olarak gerçekleşmiştir. Okur-yazar oranı %97, nüfus yoğunluğu 92/km2’dir.Azerbaycan Cumhuriyeti’nde erkek nüfus %49,1 (3.904.923), kadın nüfus %50,9 (4.048.077)'dur. Ortalama yaşam süresi 71,3 yıl olup, bu oran kadınlarda 74,6, erkeklerde 67,5 yıldır.

Etnik ve Dini Yapı:
Azerbaycan halkının % 90’ı Azerbaycan Türkü olup, İslam dinini kabul etmiştir. Nüfusun %10'u Rus, Ermeni, Ukraynalı ve Yahudi’lerden meydana gelmiş olup, Hırıstiyan ve Musevi dinlerini benimsemişlerdir. Etnik ve dini gruplar arasında tesis edilmiş hoşgörü ve karşılıklı saygı mevcuttur. Değişik etnik gruplar kendilerine ait olan özel günlerle dini ve milli bayramları serbestlikle kutlayabilmektedirler. Ülkede cami ve mescitlerle birlikte Ermeni, Ortodoks, Katolik kiliseleri mevcuttur.

Kültür:
Azerbaycan halkının kültürü Türk kültürünün bütün özelliklerini yansıtmaktadır.Coğrafi yapısının gereği değişik kültürlerle etkileşme olmuşsa da, gelenek, görenek, anane açısından Anadolu halkından ayrılan önemli farklılıklar yoktur.

Ülkede yaşanan ağır ekonomik, siyasi, sosyal ve yapısal problemlere rağmen kültür hayatındaki canlılık devam etmektedir. 1998 sonu itibariyle Azerbaycan’da 3.500 eğlence ve kültür merkezi, 4.600 halk kütüphanesi, 906 sinema salonu, 26 profesyonel tiyatro salonu, 4 konser salonu, 7 musiki topluluğu ve 150 müze mevcuttur.

1998 yılı sonu itibariyle kütüphanelerde toplam 41 milyondan fazla kitap ve dergi bulunmaktadır. Müzelerde ise toplam 1.600.000 adet tarihi ve kültürel eser mevcuttur. 1997 yılında 2,1 milyon olan kitap basımı, 1998 yılında azalma eğilimi göstererek 2 milyona düşmüştür.

Siyasi Durumu:

18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yönetim şekli Cumhuriyet olarak belirlenmiştir. Başkanlık Sistemi’nin hakim olduğu ülkede Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği seçimleri 5 yılda bir yenilenmektedir.

Yeni Azerbaycan Cumhuriyeti’nin genel seçimle işbaşına gelen Cumhurbaşkanı ve Parlamentosu mevcuttur. Cumhuriyet yönetimi idari yapı itibariyle ''Rayon '' adı verilen ve Ülkemizde İllere karşılık gelen idari bölgelere ayrılmıştır. Her rayonun başında bizdeki Vali ve Belediye Başkanlıklarının yetki alanına tekabül eden “İcra Başçısı” (İcra Hakimi) bulunmaktadır. Azerbaycan, 11 şehir, 74 rayon (Rayonların 11’i Bakü’ye, 5’i Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne, 2’si Gence’ye bağlı olup, diğer 56’sı ise Cumhuriyetin Merkezi yönetimine bağlıdır), 4.242 köyden oluşmuştur. Dağlık Karabağ bölgesi ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Azerbaycan toprakları içinde yer almaktadır.
Azerbaycan’ın mevcut Anayasası 12 Kasım 1995 tarihinde yapılan Referandumla kabul edilmiştir. Azerbaycan Anayasa’sına göre;
Devlet egemenliğinin tek kaynağı halktır. Azerbaycan Halkı bağımsız olarak kendi kaderini tayin etme ve yönetim şeklini belirleme hakkına sahiptir.

Azerbaycan Devleti demokratik, laik (dünyevi), üniter bir hukuk Devletidir. Devlet egemenliği kuvvetler ayrılığı prensibine dayanmaktadır. Yasama yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi, Yürütme yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Yargı görevini ise Azerbaycan Mahkemeleri yerine getirmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin para birimi Manat, Devlet Dili Azerbaycan Dili, Başkenti Bakü’dür.Başbakan ve Bakanlar Cumhurbaşkanı tarafından atanmakta ve Milli Meclis tarafından onaylanmaktadır. Başbakan ve Bakanlarda milletvekili olma şartı aranmamaktadır.

Azerbaycan Milli Meclisi 125 milletvekilinden ibarettir. Bunların 100’ü bağımsızlardan, 25’i de siyasi partilerden oluşmaktadır. Yasama görevini yürüten Meclis seçimleri 5 yılda bir yenilenmektedir. Milletvekili olabilmek için 25 yaşını doldurmuş olma şartı aranmaktadır.

Anayasa’ya göre yasa teklifi verme hakkı milletvekillerine, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’na, Yüksek Mahkeme ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali (Yüksek) Meclisi’ne aittir.

Cumhurbaşkanı hem devletin, hem de icranın başıdır. Kanun Hükmünde Kararname niteliği taşıyan “Ferman” adı verilen hukuki kararlar alma yetkisi vardır. Fermanlar icrai hüviyete sahip olup, bu yönüyle Cumhurbaşkanı yasama yetkisine de sahiptir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı’na 35 yaşını doldurmuş, Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında 10 yıldan fazla yaşamış, ağır bir suçtan mahkum olmamış, başka devletlere karşı yükümlülük altında olmayan, sadece Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olanlar aday olabilirler. Cumhurbaşkanlığı seçimi halk tarafından kişisel ve gizli oylama ile 5 yıllık süre için yapılır. Cumhurbaşkanı oylamaya katılanların 2/3 oy çokluğu ile seçilir. 1. turda bu oy çokluğunun sağlanamaması durumunda bir hafta sonra 2. tur oylama yapılır. 2. oylamaya 1. oylamada en çok oy alan 2 aday ya da en çok oy alan ve adaylığını geri alan adaylardan sonra gelen 2 aday katılabilir. Oylamanın 2. aşamasında oy çokluğunu sağlayan aday Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçilir. Hiç kimse 2 kezden fazla Cumhurbaşkanı seçilemez.

Politik Yapı:

Devlet Başkanı : Haydar Aliyev, Ekim 1998’de yapılan seçimlerde beş yıllık bir süre için yeniden başkan seçilmiştir.
Milli Meclis : 100’ü tek adaylı seçim bölgelerinden seçilen, 25’i ise parti listesinden gelen 125 üyeden oluşan Milli Meclis.
Azerbaycan Cumhuriyeti 12 Kаsım 1995 tarihinde referandum yoluyla kabul edilmiş olan Anayasa ile idare edilmektedir. Anayasa’ya göre; Azerbaycan Devleti demokratik, laik ve üniter bir Cumhuriyettir. Kuvvetler ауrılığı prensibi benimsenmiştir. Yаsаmа yetkisi Milli Meclis’e, icra yetkisi Cumhurbaşkanına, уаrgı yetkisi de mahkemelere aittir. Cumhurbaşkanı hem devletin hem de icranın bаşıdır ve “Ferman” adı verilen hukuki kararlar verme yetkisine sahiptir.

İdari Yapı:
Azerbaycan Cumhuriyeti “Rayon” adı verilen idari bölgelere ayrılmıştır ve 59 rayon (bölge), 11 şehir ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nden oluşmaktadır. Baku ve Genсе kendilerine bağlı Rayonları bulunması sebebiyle Büyükşehir olarak tanımlanmaktadır. Rayonların yürutme yetkileri münhasıran Cumhurbaşkanı tarafından atanаn “İcra Hakimleri” (İcra Ваşçısı) tarafından kullanılmaktadır. 12 Aralık 1999 tarihinde, ilk yerel seçimler уарılmış ve İcra Hakimiyeti sistemi ile birlikte belediye sisteminin de uygulamasına geçilmiştir.