Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler

Kafkasya (Doğu) Cephesi  

1. Osmanlı Devleti’nin savaştığı ilk cephedir (22 Aralık 1914).
2. Bu cephede Osmanlı Devleti, Ruslar ve onları destekleyen Ermeniler’le savaştı.
3. Cephe Almanların isteği üzerine açıldı.
4. Cephenin açılma nedeni; Almanya’nın Bakü petrollerini ele geçirmek istemesi; Enver Paşa’nın Orta Asya Türkleri’ni Osmanlı Devleti çatısı altında toplamak istemesi (Pantürkizm düşüncesi); Avusturya’nın Rusya ve İngiltere karşısında rahatlamak istemesi.
5. Savaşı, kış şartlarının ağır olmasından dolayı Osmanlı Devleti kaybetti.
6. Sonuçları; Ruslar, Muş, Bitlis, Trabzon, Erzurum ve Erzincan’ı ele geçirdiler; İtilaf Devletleri Çanakkale’yi geçemediler ve Rusya’ya yardım gönderemediler. Bunun sonucunda Rusya’da ihtilal çıktı ve Rusya savaştan çekilmek zorunda kaldı (Brest-Litowsk Antlaşmasını imzalayıp savaştan çekildi/3 Mart 1918).

NOT: Daha sonra bu cepheye komutan olarak atanan M. Kemal, Rus ilerleyişini durdurdu, Muş ve Bitlis’i geri aldı.

NOT: Anadolu’da yaşayan Osmanlı vatandaşı Ermeniler, İngilizler ve Ruslar tarafından ayrı bir devlet kurma vaadiyle Osmanlı’ya karşı kışkırtılmışlardır. Kafkasya cephesinde Türk ordusuna karşı Rusya’nın yanında yer almışlar ve bilge halkına zarar vermişlerdir. Osmanlı Devleti bu isyanlar üzerine 27 Mayıs 1915 tarihinde Sevk ve İskân Kanunu’nu (Tehcir Yasası) çıkarmışlardır. Bu kanunla bazı Ermeniler, Suriye ve Irak’ın kuzeyine tehcir (göç) ettirilmişlerdir. Tehcir sırasında, bazı Ermeniler, salgın hastalıklar, göç esnasında yapılan hırsızlıklar vs. sebeplerle hayatlarını kaybettiler.

Kanal (Süveyş) Cephesi

1. Almanların isteği ile açıldı (14 Ocak 1915).
2. Bu cephede Osmanlı Devleti İngilizlerle savaştı.
3. Nedeni; Osmanlı Devleti’nin Mısır’ı geri almak istemesi; Süveyş Kanalı’nı ele geçirip, İngilizlerin Hindistan sömürgeleri ile bağlantısını kesmek istemesi.
4. Savaşı, Osmanlı Devleti kaybetti (iklim koşulları, insan ve malzeme yetersizliği nedeniyle).

Irak Cephesi

1. Cepheyi İngilizler açmıştır (1914–1917)
2. Nedeni; İngiltere’nin Musul (Irak) petrollerinden yararlanmak istemesi; İngiltere’nin kuzeye çıkıp Rusya ile birleşmek istemesi, Türk güçlerinin İran’a girip Hindistan’ı tehdit etmesine engel olmak istemesi (sömürge yollarının güvenliğini sağlamak istemesi); Rusya’ya yardım etmek istemesi.
3. Savaşı, Osmanlı Devleti kaybetti.
4. Sonucu; zengin petrol yataklarına sahip Kuzey Irak, İngiltere’nin denetimine girdi.

Filistin-Suriye

1. Osmanlı Devleti, İngiliz ve Araplarla savaştı. Osmanlı Devleti, bu savaşı kaybetti.

Hicaz-Yemen

1. Osmanlı Devleti, İngiliz ve Araplarla savaştı.
2. Nedeni; Osmanlı Devleti’nin İngiliz ve Arapların elindeki kutsal yerleri ele geçirmek istemesi.
3. Savaşı, Osmanlı Devleti kaybetti.

Çanakkale Cephesi  

1. Cephe İtilaf Devletleri tarafından açılmıştır (1915).
2. Nedeni; Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nı alıp İstanbul’u ele geçirmek; Rusya’ya yardım götürmek; Anadolu ve Rumeli arasındaki bağlantıyı kesmek; Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak.

Çanakkale Cephesi’nin Sonuçları

1. Rusya’ya yardım gönderilemediği için ihtilal çıktı ve Rusya savaştan çekildi (Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı, Çarlık rejimi yıkıldı. 3 Mart 1918’de Brest-Litowsk anlaşması imzalandı ve Rusya savaştan çekildi)
2. I. Dünya Savaşı uzadı ve geniş bir alana yayıldı.
3. Bulgaristan İttifak Devletleri tarafına geçti.
4. Yaklaşık 500 bin insan öldü.
5. İtilaf Devletleri amaçlarına ulaşamadılar.
6. M. Kemal bu cephedeki başarılarından dolayı tanındı (Kurtuluş Savaşı’nda lider olarak kabul edilmesine neden oldu).
7. Türklerin bu cephedeki başarıları diğer devletlere örnek oldu ve bu devletler bağımsızlık mücadelesi başlattı.

NOT: Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda müttefiklerine yardım etmek amacıyla Sınırları Dışında da savaştı. Sınırlarımız Dışında Savaştığımız Cepheler: Romanya, Makedonya, Galiçya.

ABD, savaşın başında tarafsızdı. Ancak İngiltere ve Fransa’ya gemi, silah, cephane vs. satıyordu. Bunun üzerine Almanya, ABD’nin ticaret gemilerini batırmaya başladı. Ekonomik zarara uğrayan ABD böylece I. Dünya Savaşı’na girdi (1917). İngiltere’nin I. Dünya Savaşı’na girmesi ile savaşı İtilaf Devletleri kazandı.

NOT: ABD başkanı Wilson, I. Dünya Savaşı girerken Wilson İlkeleri’ni yayınladı.

I. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ GELİŞMELER

TRABLUSGARP SAVAŞI (1911–1912)

1. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yapılmıştır.
2. Sebepleri; siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya’nın sömürge (hammadde ve pazar) arayışı; Avrupa devletlerinin İtalya’yı desteklemeleri.
3. Osmanlı Devleti Derne, Tobruk ve Bingazi’de önemli başarılar kazandı (gönüllü subaylardan M. Kemal ve Enver Bey önemli başarılar kazandı).
4. Trablusgarp Savaşı sürerken Balkan Savaşları patlak verdi. Bunun üzerine Osmanlı Devleti ile İtalya arasında Uşi Antlaşması yapıldı (15 Ekim 1912).
5. Uşi Antlaşmasına göre; Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya bırakıldı; Oniki Ada Osmanlı Devleti’ne verildi (ancak Balkan Savaşları sonuna kadar İtalya’da kalacaktı).

NOT: Uşi Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp’ı (Libya) kaybetmiş oldu. Ege’deki Türk egemenliği sona erdi.

NOT: İtalya, Oniki Ada’yı Osmanlı Devleti’ne geri vermedi. II. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkınca 1947’de bu         adaları Yunanistan’a bıraktı.

BALKAN SAVAŞLARI (1912–1913)  

I. Balkan Savaşı (1912–1913)

1. Osmanlı Devleti ile Yunanistan, Bulgaristan, Karadağ ve Sırbistan arasında yapıldı.
2. Sebepleri; Balkan Devletlerinin Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda kalan son toprak parçalarını paylaşmak istemeleri; Milliyetçilik akımının Balkan milletleri üzerindeki etkileri; Rusya’nın Panislavist politikası gereği Osmanlı Devleti’ni Balkanlardan atma isteği; Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp’ta İtalya ile savaşta olması; Osmanlı ordusunun eski gücünü yitirmesi.
3. Savaş öncesi ordunun bir bölümünün terhis edilmesi, komutanlar arasındaki uyumsuzluk gibi nedenlerden, Osmanlı Devleti yenildi. Osmanlı Devleti ile Balkan Devletleri arasında Londra Antlaşması yapıldı (1913).

Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913)

1. Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez olarak belirlendi (Osmanlı Devleti, Midye-Enez çizgisinin batısındaki tüm topraklar kaybedildi).
2. İmroz (Gökçeada) ve Bozcaada dışındaki tüm Ege adaları Yunanistan’a verilmiştir.
3. Arnavutluk ve Ege adalarının geleceğini batılı devletler belirleyecekti.
4. Büyük çoğunluğu Bulgarların eline geçen Balkanlardaki Osmanlı toprakları Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan arasında paylaşıldı.

NOT: Savaş sırasında Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti. Arnavutluk Osmanlı Devleti’nden ayrılan son Balkan devletidir (28 Kasım 1912).

II. Balkan Savaşı (1913)

1. II. Balkan Savaşında Yunanistan, Sırbistan ve Romanya birleşerek Bulgaristan’a savaş açtı.
2. Sebepleri; I. Balkan Savaşı sonunda yapılan antlaşmada Bulgaristan’ın daha fazla toprak alması; Makedonya topraklarının paylaşılmasında Balkan devletlerinin anlaşamaması.
3. Osmanlı Devleti Balkan devletlerinin kendi aralarında yaptığı savaşı fırsat bilerek Edirne ve Kırklareli’yi (Doğu Trakya) geri aldı.
4. Savaş sonunda Balkan Devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşmasını imzaladılar (10 Ağustos 1913).
5. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913), Yunanistan ile Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) yapıldı. Sırbistan ile sınır olmadığından antlaşma yapılmamıştır.

NOT: İstanbul Antlaşması, Lozan’da onaylanarak günümüz Türk-Bulgar sınırı çizildi.

Balkan Savaşlarının Sonuçları

• Osmanlı Devleti Balkan topraklarının tamamına yakınını kaybetti (Batı Trakya, Makedonya, Ege Adaları elden çıktı).
• Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki varlığı Doğu Trakya ile sınırlı kaldı.
• Balkanlardan Anadolu’ya göçler oldu.
• Yunanlılar Ege adalarını işgal ettiler.
• Türk ordusunda yenilik gereksinimleri ortaya çıktı.
• Balkanlardaki Türklerin durumu sorun oldu, bu sorun günümüze kadar devam etti (Batı Trakya Türk Sorunu).
• Arnavutluk bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı’dan ayrıldı.

NOT: Arnavutluk, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda kaybettiği son toprak parçasıdır.

NOT: I. Balkan Savaşı’na katılmayıp II. Balkan Savaşı’na katılan Balkan devleti Romanya’dır.

 1914-1918 yılları arasında yapılan ve tüm dünyayı etkileyen savaş l. Dünya Savaşı olarak adlandırılmaktadır.Savaş o güne kadar görülmemiş bir şiddette olmuş ve tüm dünya unutulmayacak kötü yıllar görmüştür.

I. DÜNYA SAVAŞI (1914–1918)

I. Dünya Savaşı’ndan Önce Osmanlı Devleti’nin Durumu

• Osmanlı Devleti 18. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki bilim ve teknik alanında yapılan yenilikleri takip edemedi.
• Fransız İhtilali’nden sonra yayılan milliyetçilik akımından Osmanlı Devleti olumsuz etkilendi. Osmanlı yönetimindeki milletler ayaklanmaya başladı.
• Batılı Devletler, Osmanlı Devleti’nin topraklarını sömürge haline getirmek istediler.
• Kapitülasyonlar nedeniyle Osmanlı ekonomisi zor durumdaydı.
• Osmanlı Devleti Avrupa devletlerinin açık pazarı haline geldi. Sanayisi gelişemedi.
• Osmanlı Devleti, ekonomisini düzeltmek için Avrupa’dan borç para aldı. Borçlarını ödeyemeyince Avrupalı devletler Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar İdaresi) yönetimini kurdular.
• Osmanlı Devleti’nin, içinde bulunduğu kötü durumdan kurtulmak, çöküşü önlemek için ıslahatlar yapıldı.
• Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edildi, I. Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet ilan edildi.

I. Dünya Savaşı’nın Sebepleri

1. Büyük devletler arasındaki sömürgecilik yarışı. (EN ÖNEMLİ SEBEP)

2. Almanya (1871) ve İtalya’nın (1870) siyasi birliğini tamamlamasından sonra sömürge arayışına girmesi. Fransa ve İngiltere’nin sömürgelerine göz dikmesi.

3. Sömürgecilik yarışının devletlerarası bloklaşmaya yol açması.

4. Rusların Panislavizm politikası ile Boğazları ele geçirerek sıcak denizlere açılmak istemeleri.

5. 1871’de yapılan Almanya-Fransa Savaşı’nda Almanya’nın Fransa’ya ait taş kömürü ve demir yataklarıyla ünlü Alsas-Loren bölgesini ele geçirmesi.

6. Rusların Balkanlardaki Panislavizm politikasının Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu olumsuz etkilemesi.

7. Rusların Panislavizm haraketlerine karşı Avusturya-Macaristan’ın Pancermenizm politikası.

I. MEŞRUTİYET (11 Aralık 1876)  

Nedeni:

• İmparatorluğun içine düştüğü ekonomik, siyasal, idari, sosyal ve askeri bunalımdan kurtarılmak istenmesi.
• Panislavist politikaya karşı önlem almak.
• İmparatorluğun birliğini sağlamak.
• Avrupalı devletlerin içişlerimize karışmasına engel olmak.

Gelişme: Avrupa’da eğitimlerini tamamlayan Osmanlı aydınları (Mithat Paşa, Ziya Paşa, Namık Kemal) Padişah II. Abdülhamit’e zorla ilan ettirmişlerdir.

1876 Anayasası’nın Genel Özellikleri (Kanun-i Esasi)

1. Ulusal tepkinin sonucunda gerçekleşmediğinden ulusal iradenin ürünü değildir.

2. Son söz yine padişaha ait olduğundan padişahın yetkileri kısıtlanmamıştır.

3. Halk yönetime katılmamıştır.

Sonucu: Padişah II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek Meclis’i kapatmış ve Anayasal düzene son vermiştir.

Önemi: Yürürlükte çok kısa kalmasına rağmen daha sonraki olaylara öncülük etmiş (II. Meşrutiyet) ve fikirlerin olgunlaşmasında etkili olmuştur.

NOT: Kanun-i Esasi; Türk tarihinin ilk anayasasıdır. Osmanlı Devleti’nde Anayasal düzenin başlangıcı olmuştur.

II. MEŞRUTİYET (23 Temmuz 1908)

1. II. Abdühamit’in, Meclisi kapatması sonucu İstibdat (baskı) Dönemi başladı.

2. Meşrutiyet’i yeniden kurmak isteyen aydınlar ve yüksek okul gençleri İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni (Birlik ve Yükselme) kurdular.

3. İngilizlerin ve Rusların Reval şehrinde bir araya gelerek, Makedonya’nın Osmanlı Devleti’nden ayrılması konusunda anlaşmaları üzerine, İttihat ve Terakki Cemiyeti Meşrutiyet’in yeniden ilan ettirmek, Avrupa devletlerinin Osmanlıların içişlerine karışmasını önlemek için harekete geçti.

4. Cemiyete bağlı subaylardan Enver Bey Selanik’te, Niyazi Bey Manastır’da kendilerine bağlı askerlerle ayaklandılar.

5. Ayaklanmanın genişlemesinden çekinen II. Abdülhamit, meşrutiyeti yeniden ilan ettirmek zorunda kaldı (1908).

II. Meşrutiyet Sonrası Siyasal Gelişmeler

1. Osmanlıcılık düşüncesi yerine, Türkçülük düşüncesi egemen olmuştur.
2. Bulgaristan bağımsızlığını elde etmiştir (1908).
3. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek’i topraklarına katmıştır.
4. Yunanistan, Girit’i topraklarına katmıştır.

31 Mart Olayı (13 Nisan 1909 / Hicri takvime göre 31 Mart)

Nedeni. İtilaf ve Hürriyet Partisi’nin (Uyuşma ve Özgürlük) meşrutiyet yönetimine son vermek ve eski düzeni yeniden getirmek istemeleri, halkı kışkırtmaları sonucu İstanbul’da ayaklanma çıktı.

Sonucu

¨       Ayaklanma Selanik’ten İstanbul’a gönderilen Hareket Ordusu tarafından bastırıldı (Kurmay Başkanı M. Kemal).

¨       İsyan bastırıldı, suçlular cezalandırıldı. II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine V. Mehmet Reşat getirildi.

¨       Anayasada bazı demokratik değişiklikler yapıldı (padişahın meclisi açma-kapama yetkisi, sürgüne gönderme yetkisi elinden alındı,  padişah meclise karşı sorumlu oldu).

Özelliği: Osmanlı Devleti’nde mevcut yönetime ve Anayasal düzene karşı ilk gerici nitelikteki ayaklanmadır.